Wernisaż wystawy „Skarby koniakowskiej koronki”, 30 maja 2023 roku zgromadził wyjątkową Publiczność i wyjątkowych Twórców.
W 2019 roku Lucyna Ligocka-Kohut, prezes Fundacji Koronki Koniakowskie otrzymała niezwykły dar. Jadwiga Szandar, córka wybitnego istebniańskiego artysty – Jana Wałacha, podarowała Jej stare czepce rodziny Wałachów z Andziołówki. Te misterne czepce, naruszone zębem czasu są prawdziwym skarbem. Z praktycznego powodu czepce były na terenie Trójwsi Beskidzkiej pierwszymi koronkami, są zatem świadectwem początków koronki koniakowskiej. Pierwszy historyczny wpis z 1882 roku, pochodzący z inwentarza sekcji etnograficzno-muzealnej przy państwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Cieszynie, dotyczy właśnie czepca z Koniakowa. Czepce wiążą historię koronki koniakowskiej z rodziną Jana Wałacha (1884 – 1979). Jego siostrze Zuzannie (1890-1935), która wyszła w 1913 r. za ówczesnego wójta Koniakowa – Pawła Golika (1856 – 1934), przypisuje się wykonanie pierwszej okrągłej serwetki z tzw. kwiotków. Zapoczątkowała tym obecne heklowanie „róziciek”. Matka utalentowanego rodzeństwa, Jadwiga Wałach zd. Gorzołka z Wyśnigo Pola, robiła czepce.
Jedne z pierwszych twórczyń czepców to, między innymi, Zuzanna Legierska zd. Rucka (1883 -1958), która robiła tabulki do czepców, od 1886 Jadwiga Kiebel uczyła robótek ręcznych w Szkole w Koniakowie m.in. szydełkowania i wykonywania naczółków do czepców, czy Maria Gwarek (1886 – 1962), która uchodzi za jedną z najwybitniejszych koronczarek heklujących z tzw. chirurgicznych nici. To ona otrzymała zamówienie wykonania serwety dla królowej Elżbiety II, a w 1947 r. założyła oddział Cepelii w Koniakowie i stworzyła najwięcej wzorów czepców, które początkowo nosiła do Jabłonkowa na targ, zyskując sobie tym samym miano wybitnej heklowaczki.
Czepiec to element stroju góralskiego kobiety zamężnej, przykrywający czoło, na który zakładano siatkę. Uroczyście w dniu ślubu kobiety zamężne śpiewając pieśni zdejmowały wianek Pannie Młodej i zakładały jej na głowę czepiec. Od tej chwili musiała go nosić co dzień. Pozostałością tego zwyczaju jest zabawa weselna „oczepiny”, którą obchodzimy w całej Polsce.
Czepiec składa się z trzech części
- naczółka,
- zauszników
- tzw. dynka.
Na terenie Trójwsi Beskidzkiej, czyli Istebnej, Jaworzynki i Koniakowa naczółek wykonywany jest trzema technikami:
- igiełkową -w tym przypadki wzór haftuje się na siatce,
- koronką koniakowską, czyli techniką szydełkową, gwarowo tutaj określaną jako „heklowaną”
- teneryfową tj. na koluszku .
Noszono również czepce wykonane techniką klockową, w której specjalizowały się mieszkanki pobliskiego Goleszowa.
Czepce podarowane przez Jadwigę Szandar, stały się przyczynkiem do wyjątkowego projektu „Skarby koniakowskiej koronki”. W jego ramach, prowadzone były warsztaty wykonywania czepców, trwające od stycznia do maja 2023 r., które prowadziła wybitna koronczarka Zuzanna Ptak z Koniakowa.
Czepce rodziny Wałachów zostały skatalogowane, oprawione i zaprezentowane szerokiej publiczności właśnie podczas wernisażu 30 maja 2023r. Obok nich zaprezentowano prace uczestniczek warsztatów. Pojawiają się tutaj także wzory słynnej małej Zuzki z Dachtonów (1979 – 1949), oraz wzory opracowane na potrzeby prowadzonych warsztatów w ramach projektu (styczeń – czerwiec 2023) wybitnej dziś koronczarki Zuzanny Ptak (ur. 1945 r.).
Wernisaż rozpoczęła Lucyna Ligocka-Kohut, która w swoim wykładzie przedstawiła historię koronkowych czepców, przybliżyła sylwetki koniakowskich koronczarek heklujących czepce, zaprezentowała uczestniczki warsztatów, których prace również znalazły się na wystawie – Zuzannę Ptak, Wiesławę Juroszek, Teresę Juroszek, Teresę Legierską, Wiesławę Legierską, Sabinę Ligocką, Tatianę Ruszovą, Helenę Kohut, Irenę Tyc, Martę Haratyk, Dorotę Cieślar, Halinę Pietrzyk-Kukuczka.
Podczas tego wyjątkowego popołudnia w Centrum koronki koniakowskiej nie mogło zabraknąć tradycyjnych oczepin. Zespół Regionalny Istebna zainscenizował tę piękną tradycję. Zobaczyliśmy, jak odbywało się przejście „od panny do mężatki” w zamkniętym gronie kobiet, usłyszeliśmy towarzyszące temu przyśpiewki, poznaliśmy również wieńczący ten obrzęd biały taniec.
Na wernisażu gościli między innymi: Jadwiga Żagań Zastępca Starosty Powiatu Cieszyńskiego, Aneta Legierska Pełnomocnik Marszałka Województwa Śląskiego, dr hab. Kinga Czerwińska profesor Uniwersytetu Śląskiego, Ewa Macoszek Dragon Dyrektor OPP w Koniakowie, Ewa Cudzich Prezes Stowarzyszenia Artysty Jana Wałacha w Istebnej, Michał Kawulok Kierownik Muzeum Beskidzkiego im. A. Podżorskiego w Wiśle, Maria Motyka kierownik Zespołu Regionalnego „Istebna” i wiele innych gości.
Wystawa prezentowana będzie do 30 czerwca 2023 roku w Muzeum Koronki Koniakowskiej mieszczącym się w Centrum Koronki Koniakowskiej. W ramach projektu wydany został folder dedykowany wystawie czepców i ich historii.
Wydarzenie zorganizowane zostało w ramach projektu „Skarby koniakowskiej koronki” realizowanego przez Fundację Koronki Koniakowskie ze środków programu LIVIND – Kreatywne i żywe dziedzictwo kulturowe jako zasób dla regionu Wymiaru Północnego” koordynowanego przez Fińską Agencję Dziedzictwa.
Opracowanie: Monika Majda
Zdjęcia: Michał Kuźma
